TANZİMAT DÖNEMİNDE TARİH ÖĞRETİMİ İLE İLGİLİ GELİŞMELER

Tanzimat döneminde eğitim ile ilgili 1846’da ‘Meclis-i Maarif-i Umumiye ‘in kurulmuştur. Eğitim tarihimiz açısından bu kurumun önemi şudur: Osmanlı Tarihinde eğitim işlerinden sorumlu ilk kurumdur.

Meclis-i Maarif-i Umumiye ‘in önemli gayretleriyle 1851’de ülkemizde “ Encümen-i Daniş ” kurulmuştur. Encümen-i Daniş sergilediği bakış açısıyla ülkemizde Tarih dersine daha bilimsel açıdan yaklaşmıştır.

On dokuzuncu yüzyılda eğitim ve öğretime daha ciddi çeki düzen vermek amacıyla 1 Eylül 1869’da “Maarif-i Umumiye Nizamnamesi” yayımlandı. Eğitim alanında köklü değişikliklere gidilmiştir. Maarif Nizamnamesi memleket çapında Sıbyan, Rüştiye, İdadiye Sultani okulları, İstanbul’da ise Darülfünun, Darülmuallimin, Darülmuallimat ve Kız Rüştiyeleri açılmasını öngörüyordu. Maarif-i Umumiye Nizamnamesi bütün Osmanlı eğitim sistemini çağın koşullarına uygun olacak şekilde geliştirmeyi, dönüştürmeyi amaçlamıştır.

Maarifte kanunlaştırma hareketinin en önemli belgesi olan Maarif – i Umumiye Nizamnamesi getirmiş olduğu yenilikler özet bir şekilde aşağıda sıralanmıştır.

1. Modern eğitim sistemi, medrese aleyhine genişledi.

2. Talim terbiye ve tedris denilince modern eğitim anlaşılmaya başlandı.

3. Eğitim ve öğretim dini alanla beraber dünyevi alana da kaydırıldı.

4. Eğitim politikası, plan ve programları devlet tarafından yazılı olarak tespit edildi.

5. kanunların tatbiki için maarif teşkilatı düzenlendi ve genişledi.

6. okulların yapımı ve bu hususta her türlü reform hareketinin yapılması hükümetin yetkisine bırakıldı.

1869 Maarif Nizamnamesinde dört yıllık bir Sıbyan mekteplerinin ders programı incelendiği zaman, Osmanlı Tarihi'nde ilk defa ilköğretim ders müfredatında Tarih' e yer verilmiştir. Buna göre, Osmanlı Tarihi okunacak özellikle Kuruluş ve Yükseliş dönemleri üzerinde durulacaktır. Sıbyan mekteplerinde Osmanlı Tarihi ile beraber "Tarihi Umumi" dersinin de okunması karar verilmiştir. Tarihi Umumi dersinden kasıt Avrupa ve özellikle Asya tarihlerini içine alacak genel dünya tarihidir. Bu dönemde belirtilen okullarda I. sınıf hariç bütün sınıflarda Tarih bağımsız bir ders olarak yer almıştır. Maarif-i Umumiye Nizamnamesinin ilanından önce, o günün ilkokulları olan sıbyan mekteplerinde düzenli- programlı bir tarih öğretimi söz konusu değildi.

Kızlara 6–10, erkeklerin 7–11 yaş arasında iptidailere devam zorunluluğu getirilir. Ayrıca bir yerde iki okul varsa birinin kızlara ötekinin erkeklere ayrılması kararlaştırılmıştır.

Ahmet Vefik Paşa ilk tarih ders kitabı olan Fezleke-i Tarih-i Osmanî’yi rüştiye mekteplerinde okutulmak üzere 1867 yılında kaleme aldı. Bu kitapta Osmanlı tarihi siyasi ve askeri hadiseleri kuruluş, büyüme, yükselme, gerileme, bozulma ve ıslahat çağı olmak üzere altı dönem halinde incelenmiş ve bu tasnif ilerleyen yıllarda başka tarihçilere de örnek olmuştur.

Fezleke-i Tarih-i Osmanî’nin yanı sıra Selim Sabit Efendi’nin hazırladığı Muhtasar Tarih-i Osmanî, Süleyman Hüsnü Paşa’nın hazırladığı Tarih-i Âlem ve Abdurrahman Şeref tarafından yazılan Tarih-i Devlet-i Osmaniyye tarih ders kitaplarının ilk örneklerindendir.

Bu dönem ders kitaplarının ortak özelliği siyasi ve askeri hadiseleri merkeze alan bir Osmanlı tarihi sunmaları ve padişahların saltanat sürelerine göre bir dönemlendirme/tasnif yapmalarıdır.

Kızlar için açılan eğitim-öğretim kurumlarının temel sıkıntısı başlangıçtan itibaren bu kurumlarda çalışacak kadın öğretmen ve eğitici sayısının azlığıdır. Bu sebeple kadın öğretmen yetiştirebilmek için 1870’te Dârülmuallimât kurulmuştur.

                                                                 Darülmuallimat binası